Năm 2003, tôi trúng tuyển vào Đại học An Giang với tổng ba môn Văn, Sử, Địa khối C chỉ 17,5 điểm.
Đó là mức điểm cao nhất trong số thí sinh đăng ký thi vào ngành Sư phạm Ngữ văn. Gần hai mươi năm trôi qua, tôi không rõ đào tạo phổ thông đã phát triển đến mức nào, nhưng khi nhiều em đạt 30 điểm ba môn mà vẫn rớt đại học, thì dù giáo dục phát triển đến đâu, đây cũng là điều khó hiểu.
Mùa tuyển sinh năm ngoái, nhiều ngành ở bậc đại học xét tuyển với mức điểm sàn 30, thậm chí 30,5 điểm. Điểm chuẩn tổ hợp C00 ngành Hàn Quốc học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội – là 30 điểm. Học viện Chính trị Công an Nhân dân lấy điểm chuẩn ngành Xây dựng lực lượng Công an Nhân dân đối với nữ, tổ hợp C00 là 30,34 điểm. Điểm chuẩn của ngành Sư phạm Ngữ văn chất lượng cao, Đại học Hồng Đức (Thanh Hóa) là 30,5 điểm. Nghĩa là một thí sinh đạt điểm tuyệt đối (điểm 10) cả ba môn vẫn có thể trượt đại học. Một nghịch lý quá lớn.
Vậy ai đỗ? Là những thí sinh được cộng điểm ưu tiên. Chính sách này đã áp dụng nhiều năm và vẫn tiếp tục trong mùa tuyển sinh tới, kèm theo điều chỉnh nhỏ. Theo Dự thảo Quy chế tuyển sinh đại học năm 2022 vừa được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành lấy ý kiến, sẽ có trường hợp thí sinh được cộng tối đa 2,75 điểm, trong đó ưu tiên khu vực được cộng tối đa 0,75 điểm (nhưng chỉ áp dụng cho năm mà thí sinh tốt nghiệp), ưu tiên về đối tượng chính sách được cộng tối đa 2 điểm. Như vậy, chỉ cần thí sinh diện này đạt 28 hoặc 29 điểm, cộng thêm các điểm ưu tiên, họ sẽ vượt qua ngưỡng điểm tuyệt đối. Vì lợi thế quyết định này, khi Bộ quyết định điều chỉnh, chỉ áp dụng cộng điểm ưu tiên khu vực vào năm thí sinh tốt nghiệp THPT, dự thảo lập tức gây tranh cãi, cho rằng không đảm bảo tính công bằng.
Công bằng tuyệt đối với tất cả mọi người là điều không bao giờ có được. Công bằng với người này có thể sẽ là bất công với người khác. Nhưng chính sách cộng điểm ưu tiên hiện hành rõ ràng cần xem xét lại, bởi hơn cả sự không công bằng, nó đang tạo ra nghịch lý thi cử và làm ảnh hưởng đến mục đích tuyển sinh của các trường. Việc tuyển sinh vào các trường đại học, đặc biệt các ngành “hot”, là quá trình chọn lọc những người có năng lực phù hợp. Các chính sách ưu tiên có thể áp dụng, nhưng với nguyên tắc đảm bảo không tạo thêm sự bất hợp lý mới. Học sinh giỏi bị đánh trượt bởi những người được cộng điểm là một sự bất hợp lý, được tạo ra do chính sách bất cập.
Kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông (THPT) hiện nay được duy trì hàng năm nhằm hai mục đích: làm cơ sở công nhận tốt nghiệp bậc phổ thông trung học cho học sinh lớp 12 thuộc hệ chính quy và hệ giáo dục thường xuyên, đồng thời làm căn cứ để xét tuyển vào các trường đại học, cao đẳng.
Vì mục tiêu “hai trong một” như thế, kỳ thi không thực hiện được yêu cầu phân loại thí sinh. Dùng kết quả này để xét tuyển vào đại học sẽ thiếu chính xác, đặc biệt là với những trường top đầu. Hàng năm tỷ lệ thí sinh đậu tốt nghiệp luôn xấp xỉ 100%. Năm 2021, tỷ lệ tốt nghiệp THPT của thí sinh là 96,88%; năm 2020 là 98,34%. Tổ chức một kỳ thi quá nhiều tốn kém trong khi độ sàng lọc quá thấp như vậy là không hợp lý. Thay vào đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể thực hiện xét công nhận tốt nghiệp cho các học sinh đã hoàn thành chương trình lớp 12 mà không có môn nào bị điểm liệt.
Việc thi tuyển vào đại học nên giao cho các trường, các cơ sở đào tạo tự quyết định phương thức, nội dung thi tuyển sao cho phù hợp với các chuyên ngành đào tạo, tự quyết về cách thức xét tuyển, chấm chọn. Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ nên giữ vai trò chỉ đạo, giám sát, thanh tra kiểm tra. Bãi bỏ hoặc giảm cộng điểm ưu tiên cho thí sinh là tạo điều kiện để thí sinh được cạnh tranh một cách công bằng, bình đẳng. Đối với các thí sinh thuộc diện chính sách, thí sinh đồng bào dân tộc ít người hoặc có địa bàn cư trú ở vùng đặc biệt khó khăn, biên giới hải đảo, Bộ có thể đẩy mạnh áp dụng chính sách cử tuyển.
Giáo dục là lĩnh vực tác động mạnh mẽ, rộng khắp đối với toàn xã hội, không chỉ hiện tại mà còn ở tương lai. Thế hệ thụ hưởng giáo dục hôm nay sẽ là chủ thể xây dựng, phát triển đất nước mai sau. Tuy nhiên, giáo dục hiện thời còn quá loay hoay trong những vấn đề nhỏ. Một trong số đó, là sự thiếu nhất quán trong việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh đại học, cao đẳng hàng năm. Năm nào Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng ban hành quy chế mới, cũng điều chỉnh, thay đổi. Song, những thay đổi này thiếu đột phá, không thể hiện rõ tầm nhìn và triết lý giáo dục nhất quán, gây ra những cuộc thảo luận đầy chia rẽ.
Thời gian và năng lượng dùng vào việc sửa chữa tiểu tiết nên được dành cho những cải cách mang tính chiến lược, nhằm khai thông trí lực, thúc đẩy động lực tiếp cận và khám phá tri thức của thầy và trò.
Trương Chí Hùng
